وبلاگ حامد عبدالملکی

اگر کسی می خواهد مبحث پایایی را کامل درک کند بایستی به نظریه اندازه گیری کلاسیک نمره واقعی رجوع نماید. دلیل این گفته، این است که پایایی مفهومی رشد یافته در زمینه نظریه کلاسیک نمره واقعی و کاملاً وابسته به مفاهیم این نظریه است. شرح نظریه کلاسیک نمره واقعی بسی گسترده تر از آن چیزی است که در این نوشتار بتوان به آن پرداخت. از این رو به کسانی که علاقه مند به مطالعه در این زمینه هستند آن ها را به کتاب مقدمه ای بر نظریه اندازه گیری (آلن و ین، 1979) ارجاع می دهم.

در مبحث مربوط به همسانی درونی به این مسئله پرداخته می شود که ماده های آزمون چه میزان به هم مرتبط هستند. هر چه ارتباط بین ماده های آزمون بیشتر باشد، همسانی درونی بالاتر است و برعکس. آزمونی که غالباً برای برآورد همسانی درونی در حوزه علوم ورزشی در ایران استفاده می گردد، ضریب آلفای کرونباخ است. ضریب آلفای کرونباخ حکم کیمیا را در پژوهش های پرسشنامه ای ایران دارد (در قدیم اعتقاد بر این بود که کیمیا اکسیری است که اگر آن را به هر ماده بزنیم، آن ماده تبدیل به طلا می شود). غالباً ملاحظات مربوط به استفاده از ضریب آلفای کرونباخ را در نظر نمی گیرند و هر جا صحبت از پایایی پرسشنامه (یا ابزارهایی همانند پرسشنامه ها) به میان می آید، ضریب آلفای کرونباخ همچون معیاری طلایی پا در میانی می کند و پایایی را چون محک با آن اندازه گیری می کنند. نکات فراوانی در بکارگیری ضریب آلفای کرونباخ وجود دارد که در این نوشتار به دو نکته اشاره می شود و علاقه مندان به مطالعه بیشتر در این زمینه را به منابع ارجاع می دهم. پیش از شروع هر چیزی بهترین کار این است که فرمول ضریب آلفای کرونباخ را ببینیم و سپس بر اساس آن به بررسی این ضریب بپردازیم. در زیر فرمول ضریب آلفای کرونباخ آورده شده است.

r_α ضریب آلفای کرونباخ، k تعداد مواد آزمون، s_j واریانس ماده های آزمون، s_x واریانس نمره کل آزمون است.
اولین نکته انتقادی در مورد ضریب آلفای کرونباخ این است که ضریب آلفای کرونباخ بر مبنای میانگین روابط دو به دو محاسبه می گردد و این یک ضعف اساسی برای ضریب آلفای کرونباخ است. مثلاً اگر میانگین همبستگی های دو آزمون برابر 0/30 باشند، تحت هر شرایطی ضریب آلفای کرونباخ آن ها را برابر می شود. برای نمونه به مثال زیر توجه نمایید.

در جدول بالا ضرایب همبستگی مربوط به دو آزمون 4 ماده ای آورده شده که میانگین ضرایب همبستگی دو به دو ماده ها در هر دو آزمون برابر 0/30 است اما ساختار همبستگی دو به دو ماده ها در دو آزمون متفاوت است. در هر دو آزمون ضریب آلفای کرونباخ برابر 0/63 می باشد. به خاطر این ضعف، نمی توان بر اساس ضریب آلفای کرونباخ در مورد رابطه دو به دو تمام ماده های آزمون استنباطی به عمل آورد. بنابراین بر مبنای ضریب آلفای کرونباخ نمی توان گفت که همسانی درونی همه ماده ها مورد تأیید است (کورتینا، 1993).
نکته انتقای دیگر در مورد ضریب آلفای کرونباخ این است که ضریب آلفای کرونباخ رابطه مستقیمی با تعداد ماده های آزمون دارد. به این معنی که اگر تعداد ماده های آزمون را افزایش دهیم ضریب آلفا هم افزایش می یابد. برای نمونه به این مثال توجه نمایید. اگر دو آزمون داشته باشیم که یکی 3 ماده ای و دیگر 10 ماده ای باشد و ضریب آلفای کرونباخ برای هر دوآزمون ها 0/80 باشد، میانگین ضریب همبستگی بین ماده ای در آزمون 3 ماده ای 0/57 و میانگین ضریب همبستگی بین ماده ای در آزمون 10 ماده ای 0/28 بوده است. با توجه به این مسئله باید در نظر داشت که ضریب آلفای کرونباخ در کل برای آزمون ها طولانی (چندین ماده ای) نمی تواند معتبر باشد (کورتینا، 1993).
بنابراین بایستی در نظر داشت که ضریب آلفای کرونباخ در همه شرایط قابلیت کاربرد ندارد و تفسیر این ضریب نیز کاملاً واضح نیست و به چندین شرایط بستگی دارد. از همه این مسائل گذشته، همانطور که ضریب آلفای کرونباخ به بررسی همبستگی بین ماده ای ماده های آزمون می پردازد و اگر همبستگی بین ماده ای آزمونی بالا باشد، ضریب آلفای کرونباخ نیز بالا خواهد بود و این در زمانی که آزمونی بوسیله تحلیل عاملی ساخته می شود مسئله خاصی نیست. به دلیل اینکه تا چند ماده با هم همبستگی نداشته باشند، زیر مجموعه یک عامل (آزمون) قرار نمی گیرند. از این رو در آزمون هایی که بوسیله تحلیل عاملی ساخته شده اند، استفاده از ضریب آلفای کرونباخ نمی تواند اطلاعات مفیدی را ارائه دهد. برای بررسی همسانی درونی اینگونه آزمون ها، ضریب امگا (ω) معرفی شده است (یورداگُل، 2006). فرمول ضریب امگا در زیر آورده شده است.